Diagnostyka biochemiczna chorób nowotworowych

 

  Nowotwory złośliwe to ponad 100 różnych chorób, będących drugą po chorobach układu krążenia przyczyną zgonów, zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych tak jak Polska.

 

 Obserwuje się wzrost wskaźników zachorowalności, a mimo systematycznego doskonalenia i rozwoju metod terapeutycznych, również wzrost wskaźników umieralności z powodu szeregu nowotworów.

 

Proces nowotworowy jest inicjowany przez mutację w pojedynczej komórce, zdolnej do proliferacji.

 

W zależności od typu nowotworu, charakterystycznymi cechami procesu nowotworowego oprócz wzmożonej proliferacji są:

 

• zaburzenie różnicowania komórek

• duży potencjał metaboliczny komórek

• inwazyjny wzrost w otaczającym środowisku

• tworzenie przerzutów do innych tkanek i narządów

 

Okres jaki upływa od inicjacji zmiany w genomie komórki do wystąpienia klicznych objawów choroby, jest zróżnicowany i w niektórych przypadkach może trwać lata.

 

Przebieg kliniczny jest natomiast stosunkowo szybki, a jego zahamowanie w zasadniczej mierze zależy od możliwie wczesnego rozpoznania i podjęcia leczenia.

 

Rozwój metod diagnostycznych przyczynia się do wzrostu liczby nowotworów rozpoznawanych we wczesnych stadiach zaawansowania klinicznego choroby, gdy prawdopodobieństwo leczenia radykalnego jest relatywnie wysokie. Niestety, nadal u znacznego odsetka osób badanych choroba rozpoznawana jest zbyt późno, gdy procesem nowotworowym objęte są już węzły chłonne, obecne są odległe przerzuty i nie ma możliwości radykalnego leczenia. To właśnie jest jedną z przyczyn rejestrowanego od wielu lat wzrostu wskaźników umieralności z powodu nowotworów złośliwych.

 

 Opracowanie nowych metod diagnostycznych przyczyniło się do odkrycia wielu markerów nowotworowych . Do antygenów towarzyszących nowotworom zalicza się substancje wytwarzane zarówno w komórkach prawidłowych, jak i w nowotworowych, których proces uwalniania do krążenia w tych ostatnich ulega znacznemu nasileniu.

 

Większość antygenów towarzyszących nowotworom ma związek z różnicowaniem komórek.

 

Ich stężenie w osoczu pozostaje zależne od masy guza lub liczby komórek zdolnych do ich wytwarzania i uwalniania do krwiobiegu.

 

W organizmie chorych w odpowiedzi na rozwijający się nowotwór dochodzi do wielu zmian, w tym również układu odpornościowego oraz szeregu procesów metabolicznych. W dużej mierze są one związane z rozwojem u znacznego odsetka chorych na nowotwory złośliwe stanu wyniszczenia nowotworowego. Jednym z objawów klinicznych rozwoju tego stanu – łatwo dostrzegalnym – jest ubytek masy ciała. Najczęściej spotykany jest w nowotworach przewodu pokarmowego, jednak również stwierdza się go u chorych o innej lokalizacji narządowej.

 

 Zakłada się, że na podstawie wyniku badania markera powinno być możliwe odróżnienie chorego

 

 z nowotworem od wszystkich osób bez nowotworu niezależnie od ich stanu klinicznego. Badane markery nowotworowe charakteryzują się różną czułością i swoistością narządową, dlatego nie ma uniwersalnego wskaźnika biochemicznego, określającego obecność komórek nowotworowych. Swoistość narządowa oznacza, że wysokie stężenie badanego antygenu nie tylko potwierdza obecność choroby, ale też w sposób jednoznaczny określa jej umiejscowienie.

 

 

 Potencjalne zastosowanie wyników badań markerów nowotworowych.

 

Należy pamiętać, że w ustaleniu rozpoznania choroby nowotworowej wyniki badań markerów mają wartość informacji dodatkowej. Podstawą dla ustalenia rozpoznania jest badanie mikroskopowe materiału komórkowego lub tkankowego uzyskanego drogą wymazu, biopsji, czy podczas zabiegu operacyjnego. Jednak w przypadku zaniepokojenia z powodu nietypowych objawów organizmu warto sięgnąć po badania, które są w stanie zasygnalizować nieprawidłowości związane z chorobą nowotworową, zanim rozrost nowotworowy będzie trudny do opanowania.

 

 Biochemiczne markery nowotworowe mają jeszcze szersze zastosowanie w monitorowaniu przebiegu choroby i jej leczenia.

 

W diagnostyce i monitorowaniu leczenia chorych wykorzystywane są przede wszystkim markery róznicowania komórek takie jak: CEA, AFP, HCG, Ca125, Ca 15-3, Ca 19-9, Ca 72-4, PSA

 

CEA – jest markerem niespecyficznym, umiarkowane stężenia do 20ng/ml mogą powodować nienowotworowe choroby wątroby, trzustki lub nerek. Stężenia CEA wyższe od 20 ng/ml może nasuwać podejrzenie nowotworu nienabłonkowego ( jelita grubego, gruczołu piersiowego, gruchołu krokowego, jajniaka, taczycy, wątroby, żołądka, trzustki).

 

AFP – niezwiązane z nowotworem zwiększenie stężenia ( do 500 ng/ml) obserwuje się podczas procesów regeneracyjnych wątroby np. w przwlekłym zapaleniu wątroby. Nasilona biosynteza AFP > 10000 ng/ml może być objawem pierwotnego raka wątroby.

 

 HCG – u kobiet nieciężarnych zwiększenie stężenia może sugerować obecność zmian nowotworowy ( nabłoniak kosmówkowy, guzy komórek zarodkowych, zarodkowe nowotwory jajnika) także u mężczyz podwyższone stężenie obseruje się w nowotworach jądra (nsieniakach).

 

 Ca 125 – zwiększone stężenie Ca-125 występuje u pacjentek z nowotworem jajnika z komórek niezarodkowych. Zwiększenie czułości diagnostycznej w kierunku nowotworu jajnika daje oznaczenie stężenia białka HE4.

 

 HE4 – jest przydatne w diagnostyce i różnicowaniu raka nabłonkowego jajnika. Wyniki oznaczeń tego białka cechuje najwyższa czułość diagnostyczna w odniesieniu do wczesnych (I/II) i późnych (III) stadiów zaawansowania choroby.

 

Ca 15-3 -marker raka piersi, ale wzrost jego stężenia występuje w ciąży i niezłośliwych chorobach piersi, raku jajników i raku szyjki macicy. Jednak oznaczanie Ca 15-3 nie ma znaczenia w rozpoznawaniu raka piersi poniewaz jego stężenie wzrasta dopiero w raku z przerzutami. Oznaczanie stężenia Ca-15-3 jest natomiast czułym testem w monitorowaniu terapii i wykrywaniu nawrotów choroby, wyprzedzającym o kilka miesięcy objawy kliniczne.

 

Ca 19-9 – zwiększone stężenie Ca 19-9 stwierdza się u znaczenego odsetka chorych na nowotwory złośliwe przewodu pokarmowego, szczególnie trzustki i woreczka żółciowego a także w raku żołądka

 

 Ca 72-4 -jest markerem uzupełniającym w diagnostyce raka jelita grubego, wykazuje najwyższą czułość i swoistość diagnostyczną , wyraźnie zależną od zaawansowania procesu nowotworowego w diagnostyce raka żołądka

 

NMP22 – relatywnie najlepszy marker dla raka pęcherza moczowego, ale należy wziąć pod uwagą, że zdarzają się wyniki fałszywie dodatnie wywołane stanem zapalnym.

 

CYFRA 21-1 – jest markerem o nieco wyższej czułości dla wkrywania pęcherza moczowego, ale może być wytkorzystywany w procesie diagnostycznym nowotworów o różnym umiejscowieniu narządowym:

 

• mierne zwiększenie stężenia stwierdza się w niezłośliwych chorobach płuc, chorobach wątroby, niewydolności nerek.

• w znacznych ilościach marker ten jest uwalniany przez komórki, poza rakiem pęcherza moczowego, w płaskonabłonkowym raku płuc a także nowotworach głowy i szyi.

 

 PSA – wraz z fizykalnym badaniem urologicznym jest badaniem przesiewowym grup wysokiego zagrożenia rakiem stercza, jego oznaczanie jest użyteczne w kontroli efektywności radioterapii, w monitorowaniu leczenia hormonalnego, wykrywania wznowy i przerzutów.

 

CT (Kalcytonina) – jest markerem stosowanym do rozpoznania raka rdzeniastego tarczycy. W celu monitorowania leczenia chorych oznacza się kalcytoninę wraz z CEA.

 

 TG (tyreoglobulina) – jest wytwarzana przez zróżnicowanego raka tarczycy, jej oznaczanie jest niezbędne dla monitorowania leczenia chorych po doszczętnym usunięciu tarczycy z powodu tego raka.

 

 Wyniki poszczególnych markerów nowotworowych powinny być rozpatrywane w połączeniu z innymi danymi i same w sobie niczego nie przesądzją.

 

Należy pamiętać, że czułość diagnozy zwiększa systematyczna kontrola podstawowych parametrów laboratoryjnych takich jak OB, morfologii krwi z rozmazem, białka CRP i badanie krwi utajonej w kale, albumin, a także parametrów wątrobowych : AlAT, ASPAT, GGTP, fosfatazy zasadowej i amylazy.

 

Korzystając z diagnostyki biochemicznej zwiększamy czujność w profilaktyce zdrowotej, która w razie symptomów choroby nowotworowej pozwoli na pogłębienie diagnostyki obrazowej i histopatologicznej dla podjęcia wczesnej interwencji terapeutycznej.